رشته میکروبیولوژی چیست؟
کلمه میکروبیولوژی یک واژه فرانسوی است که از ریشه یونانی گرفته شده است؛ به این صورت که میکرو به معنا کوچک یا ریز، بیو به معنا زیست یا زندگی و لوژی به معنا سخن گفتن است که در علم و دنیا پزشکی به معنا مطالعه و شناخت، به کار برده می‌شود. بنابراین معنا تحت الفظی کلمه می‌شود: مطالعه و شناخت ریز زیست‌ها!
در واقع، رشته میکروبیولوژی به مطالعه ریز اندامگانی می‌پردازد که یا تک سلولی هستند، یا چند سلولی و یا بی‌سلولی می‌باشند؛ این ریز اندامگان خود به چند دسته ویروس‌ها، باکتری‌ها، آغازیان، قارچ‌ها و انگل‌ها تقسیم می‌شوند. همان‌طور که در درس زیست‌شناسی رشته علوم تجربی بیان شده است، قارچ‌ها و آغازیان جزو یوکاریوت‌ها محسوب شده و دارای اندامک غشادار هستند؛ اما باکتری‌ها و آرکی‌ها به دلیل نداشتن غشا، جزو یوکاریوت‌ها محسوب می‌شوند.
اما بر سر دسته‌بندی ویروس‌ها، تا به حال دانشمندان به توافق نظر نرسیده‌اند؛ به این صورت که عده‌ای از دانشمندان ویروس‌ها را جزو جانداران محسوب می‌کنند، عده‌ای دیگر ویروس‌ها را بعنوان مولکول‌های پیچیده در نظر گرفته‌اند. وجود ریز اندامگان قرن‌ها پیش برای نخستین بار مشاهده شده بودند؛ نخستین مشاهدات میکروسکوپی که از ریز اندامگان ثبت شده است، کپک‌ها بودند که توسط رابرت هوک در سال 1666 به ثبت رسید.
پس تا اینجا کار متوجه شدیم که رشته میکروبیولوژی علمی است که به مطالعه میکروارگانیسم‌ها یا همان ریز اندامگان می‌پردازد که شناخته شده‌ترین دانشمند در این حیطه، پاستور است که او را بنیان‌گذار علم میکروب‌شناسی می‌شناسیم که بعد از او، دانشمندانی به نام مارتینوس بیجرینک و سرگئی وینوگرادسکی، وسعت واقعی رشته میکروبیولوژی را گسترش داده و دو سهم عمده در میکروب‌شناسی یعنی، کشف ویروس‌ها و توسعه محیط کشت غنی را به جهانیان عرضه داشتند.
همچنین وینوگرادسکی اولین فردی بود که علم شیمی درمانی را بر پایه فرآیندهای ژئوشیمیایی توسعه داد و بدین وسیله نقش میکروارگانیسم‌ها را در محیط کشت غنی طیف وسیعی از میکروب‌ها را فوری‌ترین تأثیر میکروب‌شناسی معرفی کرد.
کاربردهای رشته میکروبیولوژی
در حالی که برخی از میکروب‌ها بعنوان یک تهدید برای زندگی و جان انسان‌ها محسوب می‌شوند، اما اغلب آن‌ها نیز نجات‌بخش زندگی هستند. از آن جایی که میکروارگانیسم‌ها در چرخه طبیعی مواد غذایی، تخریب‌های زیست محیطی، تغییرات آب و هوایی، فاسد شدن مواد غذایی، علت، تشخیص و درمان بسیاری از بیماری‌ها موثر هستند، از بسیاری از لحاظ، مانند: ساخت دارو، تولید سوخت‌های زیست محیطی، فرآوری مواد غذایی و نوشیدنی‌ها به کمک انسان‌ها می‌آیند.
در حالت کلی کاربردهای رشته میکروبیولوژی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
- کاربرد در فیزیولوژی میکروبی: در این زمینه، میکروبیولوژی به میکروب‌شناسان کمک می‌کند تا با استفاده از میکروارگانیسم‌ها، بر روی رشد، متابولیسم و ساختار سلول‌های میکروبی مطالعه کنند.
- کاربرد در ژنتیک میکروبی: در این زمینه، با استفاده از علم میکروبیولوژی به مطالعه نحوه تنظیم و بیان ژن‌ها در میکروب‌ها در رابطه با عملکرد سلولی آن‌ها می‌پردازند. گفتنی است، این شاخه با حوزه زیست‌شناسی مولکولی نیز در ارتباط است.
- کاربرد در میکروبیولوژی مولکولی: در این حوزه نیز به کمک میکروبیولوژی به مطالعه زیست‌شناسی مولکولی و ژنومیک میکروارگانیسم‌ها می‌پردازند.
- کاربرد در میکروب‌شناسی پزشکی: در این حوزه نیز به بررسی نقش میکروب‌ها در بیماری‌های انسان‌ها شامل پاتوژنز میکروبی، اپیدمیولوژی و ایمونوژی مطالعه می‌شود.
- کاربرد در میکروبیولوژی دامپزشکی: این حوزه نیز به نوبه خود در حیطه بررسی نقش میکروب‌ها در داروهای دامپزشکی یا تاکسونومی حیوانات با کمک علم میکروبیولوژی می‌پردازد.
- کاربرد در میکروبیولوژی صنعتی: در این حوزه با کمک علم و دانش میکروبیولوژی به بهره‌برداری از میکروب‌ها به منظور استفاده در صنایع مختلف مانند تصفیه فاضلاب‌های شهری و … می‌پردازند.
- همچنین علم میکروبیولوژی در سایر علوم مانند میکروبیولوژی محیطی، میکروبیولوژی تکاملی، ایرو میکروبیولوژی، میکروبیولوژی غذایی و میکروبیولوژی دارویی کاربردهای بسیار فراوانی دارد.
توانایی‌های لازم برای میکروبیولوژیست
ابتدا لازم به ذکر است تا بگوییم، به شخصی که در حیطه رشته میکروبیولوژی و در هر یک از زیر شاخه‌های این رشته فعالیت می‌کند، میکروبیولوژیست گفته می‌شود. اما از ویژگی‌های یک میکروبیولوژیست می‌توان به مواردی اشاره کرد که عبارتند از:
- یک میکروبیولوژیست باید از آخرین و پیشرفته‌ترین علم روز دنیا باخبر بوده و مطالعه بی‌وقفه داشته باشد.
- یک میکروبیولوژیست باید از ذهنی خلاق، کنجکاو و دارای حافظه قوی باشد.
- یک میکروبیولوژیست نیاز دارد تا قدرت تجزیه و تحلیل داده‌های مختلف را داشته باشد.
- یک میکروبیولوژیست باید دارای صبر و حوصله بسیار قوی باشد تا در موارد حساس بتواند تمرکز خود را حفظ کند.
- یک میکروبیولوژیست باید قدرت حل مسائل مختلف را داشته باشد.
- یک میکروبیولوژیست باید دید جزئی‌نگر داشته باشد و مهارت بالایی در دقت داشته باشد.
- یک میکروبیولوژیست نیازمند است تا کار با نرم افزارهای گوناگون و به روز دنیا را بیاموزد.
- و …